RULMAN HAKKINDA BİLMENİZ GEREKENLER

Dairesel bir şekilde iş yapan ya da çalışmasını sürdüren bütün makinelerde rulman vardır. Bir makine öbeğinde rulmanların asıl görevi, iletilmesi gereken bir hareketi en az sürtünmeyle yani en az güç kaybıyla iletmek ve bu sayede hem enerjiden hemde malzemenin sürtenmesinden ortaya çıkacak aşınmadan kaçınmayı sağlamaktır.

Aşağıda ki resimde iç ve dış olmak üzere iç içe geçirilmiş iki halkadan oluşan basit bir rulman örneği görülmektedir. Bu halkaların birbiri içerisinde güçten kaybetmeden dönebilmesi için ise ara kısımlara dizilmiş makara serileri yer almaktadır. Kaliteli bir rulmanda bu makara serilerinin hepsinin aynı büyüklükte ve pürüzsüzlükte olması beklenmelidir. Hizalanmaları, yüzeyleri ve büyüklükleri eşdeğer olan rulmanların ömrünün daha uzun olduğu bilinmektedir.

Bisikletlerin tekerlek merkezlerinde, jantların bağlı bulunduğu milin üzerinde dairesel hareketin sürtünmesiz olması için bilyalar bulunur. Buradaki bilyaların görevi tekerleğin, kendi ekseni etrafında rahatça dönebilmesini sağlayarak bisikletin ileri geri yönde hareket etmesini sağlamaktır. Bu nedenle bisikletlerde bulunan bilyeler ne kadar pürüzsüz olursa, pedallardan tekerleğe iletilen mekanik gücün verimliliği o kadar fazla olur. Diğer koşulda bisiklete binmek işkenceye dönerdi.

Rulman Tipleri

Yuvarlanma elemanlarının çeşitlerine göre rulmanlar bilyeli ve makaralı olmak üzere 2’ye ayrılır.

Maruz kaldıkları yüklere göre  rulmanlar radyal ve eksenel olmak üzere incelenebilir.

Bilyeli Rulmanlar (Radyal Tip)

Bilyeli rulmanlar, tüm rulman çeşitleri arasında en yüksek devir sayısına sahip olan rulman türleridir.

Yapısı itibariyle küresel bilyelerden oluşan bilyeli rulmanlar, bilyelerin sadece üst kısmının halkaya değmesi ile hareketi sağlamaktadır. Bilyeler küre biçiminde olduğu için tek bir noktada temas vardır. Bu nedenle sürtünme minimize edilmektedir.

Bilyeli rulmanlar radyal boşluğa bağlı olaraktan 8 ile 16 dakikalık açı ile eğik takılabilirler. Seri imalat programlarını standart alan sistemlerde genellikle temas olmaksızın kapaklı, tek sıra dizili rulmanlar ve bunların yanında temaslı contalı rulmanlarda kullanılabilmektedir. Bilyeli rulmanlar çok aşırı durumlar söz konusu olmadıkça bakım gerektirmez. Genellikle 20° ve 120° arası koşullarda çalışmaya müsaittirler. Çift sıralı bilyeli rulmanlar yük taşıma kapasitesi olarak tek sıralı bilyeli rulmanlara nazaran daha avantajlıdırlar ancak eğik konumlara elverişli değildirler.

Bilyeli Rulmanlar (Eksenel Tip)

Eksenel tipteki bilyeli rulmanlar parçalarına ayrılabilirler. Hem tek hemde çift taraflı hareket yapan rulmanlar şeklinde üretilebilirler. Tek yönlü eksenel bilyeli rulmanlar mil bileziği, gövde bileziği ve bilyelerden meydana gelirken, çift yönlüler iki tane gövde bileziği, iki takım bilye seti ve ara bileziğinden meydana gelir. Her iki tip eksenel bilyeli rulmanlar büyük eksenel yükleri karşılayabilirler.

Omuzlu Bilyeli Rulmanlar

Tek sıralı bilyeli rulmanlardan farklı olarak dış bilezikte omuz bulunduran rulmanlardır. Değiştirilebilir yapıda olmaları nedeniyle seri montajda büyük avantaj sağlamaktadır.

Eğik Bilyeli Rulmanlar

Eğik bilyeli rulmanlar tek sıralı veya çift sıralı olarak iki şekilde imal edilmektedir. Tek sıralı eğik bilyeli rulmanlar sadece bir taraftan gelen eksenel yükleri taşıyabilmektedirler. Bu nedenle yanlarında başka bir rulman ile monte edilmesi gerekir. Parçalarına ayrılamayan bu rulmanların yük taşıyabilme açısı 40 derecedir. Yüksek devirlerde çalışmaya uygun olan eğik bilyeli rulmanların ısınma etkileri de göz önünde bulundurularak ikincil rulmana uzaklıkları kısa olacak şekilde monte edilmelidir. En uygun yük dağılımı (Fa/Fr oranı) 1 olduğu zaman verimli sonuç elde edilebilir.

Çift sıralı eğil bilyeli rulmanlar parçalarına ayrılamayan rulmanlardandır. Yük açısı 32 derece olan bu rulmanların güç açısı ise 45 derecedir. Çift taraftan gelen eksenel yükleri karşılayabilirler.

Oynak Bilyeli Rulmanlar

Oynak bilyeli rulmanlar çift sıralı bilyelerden oluşan ve parçalarına ayrılabilen rulmanlardır. Açıları ayarlanabilir olan oynak bilyeli rulmanların belirlenen açıda sabit kalmasını sağlamak amacıyla iç bileziğe bir sabitleme aparatı takılmalıdır. Bu aparata tespit pimi adı verilmektedir. Eğer oynak bilyeli rulmanlardan iki tanesi bir yatağa monte edilecekse tespit pimleri ya içe ya da dışa gelecek şekilde takılmalıdır.

Silindirik Makaralı Rulmanlar

Parçalarına ayırmanın mümkün olduğu silindirik makaralı rulmanlar radyal rulmanlar kategorisine girmektedir. Bu tarz rulmanlarda makaralar ile yuvarlanma hattı arasındaki temas uygun değerlere getirilerek gerilimler giderilmiştir. Bilyeli rulmanlara göre aşırı dayanıklı olan bu rulmanlar çok zor dağılırlar.

Oynak Makaralı Rulmanlar

Oynak makaralı rulmanlar çift sıra halinde dizilmiş, bilezikteki yuvarlanma yolunun içbükey küre şeklinde yapılmış olduğu parçalarına ayrılamaz rulman tiplerindendir. Çok aşırı değerde olmayan yatak hatalarından ya da mil esnemelerinden etkilenmezler. Aşırı sıcaklıklarda çalışmalarını sürdürebilmeleri için dış yatak kanalının yağlanması gerekmektedir.

Konik Makaralı Rulmanlar

Konik makaralı rulmanlar, makaralar ile yuvarlanma hatları arasındaki temas noktalarının en uygun şekilde tasarlandığı ve bu sayede kenar gerilimlerinin yok edildiği parçalarına ayrılabilen rulmanlardır. Eksenel yükleri tek bir yönde taşıyabilen bu rulmanlar için destek olacak ikinci bir konik makaralı rulman kullanılabilir. Ancak ısı değişimleri nedeniyle meydana gelen uzunluk değişimleri bu tür rulmanları olumsuz yönde etkilemektedir.